| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Klasa | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
zasłonak rudy |
||
| Nazwa systematyczna | |||
|
Cortinarius orellanus Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 288 (1838) [1836-1838] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus Fr.) – gatunek grzybów z rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae).
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cortinarius, Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi.
- Cortinarius orellanus Fr. 1838, var. orellanus
- Cortinarius orellanus var. rutilans (Quél.) Moënne-Locc. & Reumaux 2005
- Cortinarius orellanus var. tristis Moënne-Locc. & Reumaux 1991
- Cortinarius rutilans Quél. 1898
- Dermocybe orellana (Fr.) Ricken 1915
Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1968 r.
Morfologia
Średnica 4–7 cm. Za młodu półkulisty lub dzwonkowaty, później wypukły z podwiniętymi brzegami, z tępym garbkiem pośrodku. Powierzchnia matowa i pilśniowa z delikatnymi łuskami. Kolor cynamonowobrązowy, brązowoczerwony lub brązowy.
Początkowo szafranowożółte, potem pomarańczowe do pomarańczowordzawych. Są wypukłe, rzadkie i dość grube, szeroko przyrośnięte do trzonu lub nieco zbiegające.
O wysokości 5–10 cm, cylindryczny, u dołu zwężony, pełny, żółtawy lub żółtawobrązowy z podłużnymi ciemniejszymi włóknami.
Żółtawy. Smak łagodny lub lekko kwaskowaty, zapach słaby, podobny do zapachu rzodkwi.
Rdzawobrązowy. Zarodniki elipsoidalne lub migdałkowate, lekko brodawkowate o wielkości 8-11 x 5,5-7 μm.
Występowanie i siedlisko
Notowany jest w wielu krajach Europy oraz Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Szwajcarii, Niemczech, Danii, Holandii, Norwegii, Szwecji.
Występuje w lasach liściastych i mieszanych, od sierpnia do października. Jest pospolity zarówno na nizinach, jak i na pogórzu i w górach. Szczególnie często występuje pod dębami, rzadziej pod bukami i brzozami.
Znaczenie
Grzyb mikoryzowy. Grzyb śmiertelnie trujący. Zawiera alkaloid orellaninę, która nie rozpuszcza się w wodzie, dlatego gotowanie nie zmniejsza toksyczności grzyba. Orellanina selektywnie uszkadza komórki kanalików nerkowych, powodując rozległe zmiany zwyrodnieniowe i martwicze. Toksyna ma charakter kumulatywny – powtarzane spożywanie nawet niewielkich dawek powoduje narastające objawy chorobowe. Dochodzi do uszkodzenia nerek i w następstwie ich niewydolności. Pierwsze objawy pojawiają się po kilku dniach, ale rozwinięte objawy zatrucia występują dopiero po ok. 2 tygodniach (z tego względu niekiedy można nie wiązać ich ze spożyciem tego grzyba).
Ocenia się, że dawką śmiertelną jest ok. 100-200 g zasłonaka rudego, ale działanie toksyczne zależy też od osobniczej wrażliwości oraz stanu nerek przed zatruciem. Śmierć może nastąpić w wyniku nieleczonej niewydolności nerek. Nie ma specyficznej odtrutki na orellaninę i leczenie sprowadza się do dializoterapii lub transplantacji nerki.
O tym, że jest to grzyb trujący dowiedzieliśmy się w Polsce dopiero pod koniec lat 50. XX wieku. Miały miejsce wówczas dwie fale zatruć tym grzybem, w wyniku których zmarło około 10 ludzi. Dawniej uważano zasłonaki za grzyby nietrujące.
Gatunki podobne
- zasłonak rudawy (Cortinarius rubellus) ma wyraźniejszy garb, zgrubiały u podstawy trzon, a jego blaszki nie mają pomarańczowego odcienia. Występuje w lasach iglastych.
- Zasłonak purpurowoblaszkowy (Cortinarius semisanguineus). Ma bardziej czerwone blaszki i występuje w lasach iglastych.