Łoboda (Atriplex L.) – rodzaj roślin z rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae), w systemach klasyfikacyjnych w XX wieku zaliczany zwykle do komosowatych (Chenopodiaceae). Obejmuje około 250 gatunków rozpowszechnionych niemal na całym świecie. Rośliny te przeprowadzają fotosyntezę typu C4 i często tolerują siedliska zasolone. Występują głównie w formacjach stepowych, półpustynnych, pustynnych, na wybrzeżach i siedliskach ruderalnych. Liczne gatunki często dominują w formacjach, zwłaszcza na obszarach suchych: A. confertifolia w Ameryce Północnej, A. lampa w północno-zachodniej Patagonii, A. vesicaria i A. nummularia w Australii, A. cana w Eurazji.

Niektóre gatunki spożywane są jako rośliny jadalne i sadzone jako ozdobne. W obu tych celach uprawiana jest łoboda ogrodowa Atriplex hortensis. Liczne gatunki rosnące na terenach suchych są ważnymi w takich miejscach roślinami pastewnymi.

Rozmieszczenie geograficzne

Atriplex prostrata

Atriplex vesicaria

Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Najwięcej przedstawicieli ma w strefie klimatu subarktycznego, umiarkowanego i subtropikalnego. Wiele gatunków to halofity oraz rośliny przywiązane do gleb piaszczystych, ubogich w składniki mineralne. W Polsce występuje 6 gatunków rodzimych z tego rodzaju oraz szereg zawleczonych i przejściowo dziczejących.

Gatunki flory Polski

Na pierwszym miejscu nazwa zwyczajowa, na drugim nazwa naukowa według Checklist, dalej nazwa naukowa (jeśli jest odmienna) według Plants of the World Online.

łoboda błyszcząca, ł. połyskująca Atriplex nitens Schkuhr ≡ Atriplex sagittata Borkh. – antropofit zadomowiony
łoboda długolistna, ł. wąskolistna Atriplex oblongifolia Waldst. & Kit. – antropofit zadomowiony
łoboda gwiazdkowata Atriplex rosea L. – antropofit zadomowiony
łoboda nadbrzeżna Atriplex littoralis L.
łoboda nadmorska Atriplex glabriuscula Edmondston
łoboda ogrodowa Atriplex hortensis L. – antropofit zadomowiony
łoboda oszczepowata Atriplex prostrata Boucher ex DC.
łoboda rozłożysta Atriplex patula L.
łoboda szara Atriplex tatarica L. – antropofit zadomowiony
łoboda szypułkowa Atriplex longipes Drejer
łoboda zdobna Atriplex calotheca (Rafn) Fr. ≡ Atriplex prostrata subsp. calotheca (Rafn) M.A.Gust.)
łoboda różnonasienna Atriplex heterosperma Bunge ≡ Atriplex micrantha Ledeb. – efemerofit
obione szypułkowa Halimione pedunculata (L.) Aellen ≡ Atriplex pedunculata L. – gatunek wymarły

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne i byliny z wzniesionym pojedynczym lub rozgałęzionym pędem, osiągające do 2,5 m wysokości, rzadko krzewy do 3 m wysokości.
Liście: Skrętoległe lub naprzeciwległe.
Kwiaty: Drobne, jednopłciowe, zebrane w luźne, kłosowate i wzniesione kwiatostany. Kwiaty męskie składają się z 3–5 listków okwiatu i pręcików. Kwiaty żeńskie zwykle pozbawione są okwiatu, ale wsparte są przysadkami. Zalążnia jest jednokomorowa, zwieńczona trzema szyjkami.
Owoc: Jednonasienny, ukryty w trwałych i powiększonych przysadkach.

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Chenopodioideae w systemach wyróżniających rodzinę komosowatych Chenopodiaceae – włączany do niej, a w systemach łączących ją z rodziną szarłatowatych Amaranthaceae – zaliczany do niej (np. system APG IV z 2016). W obrębie podrodziny klasyfikowany do plemienia Chenopodieae lub Atripliceae, w drugim wypadku wyodrębniany bywa też do podplemienia Atriplicinae. Plemię Atripliceae rozdzieliło się na dwie linie rozwojowe we wczesnym miocenie. Jedna z nich (grupa Archiatriplex) obejmuje współcześnie 8 ubogich w gatunki rodzajów o charakterze reliktowym, druga obejmuje obfitujący w gatunki rodzaj Atriplex i siostrzany rodzaj Halimione (z trzema gatunkami, czasem łączony z poprzednim jako sekcje Atriplex sect. Halimus i Pedicellatae). Do rodzaju Atriplex włączone zostały rodzaje, które okazały się być w nim zagnieżdżone: Obione, Blackiella, Haloxanthium, Neopreissia, Senniella i Theleophyton. Sukces rodzaju Atriplex, związany z jego szerokim rozprzestrzenieniem i różnicowaniem, łączony jest z wyewoluowaniem u jego przodków fotosyntezy typu C4 około 15,1–10,5 miliona lat temu. Taksonem siostrzanym całej grupy Atripliceae s.s czy też Atriplicinae jest wąsko ujmowany rodzaj komosa Chenopodium.

Rodzaj Halimione pierwotnie wyodrębniony został na podstawie mających go wyróżniać podługowatych, całobrzegich i szarych liści oraz silnie powiększających się po kwitnieniu przysadek. Rośliny o podobnych cechach opisano jednak także w obrębie rodzaju Atriplex, co przy bliskim pokrewieństwie obu rodzajów stało się powodem ich łączenia. Za odrębnością rodzajów, obok potwierdzonym w analizach molekularnych DNA tworzeniem odrębnych linii rozwojowych, świadczą odnalezione synapomorfie polegające na przyrastaniu owocni do przysadek oraz nietypowej budowie łupiny nasiennej – błoniastej, składającej się z dwóch warstw komórek izodiametrycznych.

Wykaz gatunków (w ujęciu włączającym Halimione)

Atriplex abata I.M.Johnst.
Atriplex acanthocarpa (Torr.) S.Watson
Atriplex acutibractea R.H.Anderson
Atriplex acutiloba R.H.Anderson
Atriplex aellenii Sukhor.
Atriplex alaschanica Y.Z.Zhao
Atriplex alces Edginton & E.J.Thomps.
Atriplex altaica Suchor.
Atriplex amboensis Schinz
Atriplex ameghinoi Speg.
Atriplex amnicola Paul G.Wilson
Atriplex angulata Benth.
Atriplex × aptera A.Nelson
Atriplex arazdajanica Kapeller
Atriplex argentea Nutt.
Atriplex argentina Speg.
Atriplex asplundii Standl.
Atriplex atacamensis Phil.
Atriplex aucheri Moq.
Atriplex australasica Moq.
Atriplex barclayana (Benth.) D.Dietr.
Atriplex belangeri (Moq.) Boiss.
Atriplex billardierei (Moq.) Hook.f.
Atriplex boecheri Aellen
Atriplex braunii A.Soriano
Atriplex brenanii Sukhor.
Atriplex buchananii (Kirk) Kirk ex Cheeseman
Atriplex bunburyana F.Muell.
Atriplex cana Ledeb.
Atriplex canescens (Pursh) Nutt.
Atriplex centralasiatica Iljin
Atriplex cephalantha Aellen
Atriplex chapinii I.M.Johnst.
Atriplex chenopodioides Batt.
Atriplex chilensis Colla
Atriplex chizae Rosas
Atriplex cinerea Poir.
Atriplex clivicola I.M.Johnst.
Atriplex codonocarpa Paul G.Wilson
Atriplex colerei Maire
Atriplex confertifolia (Torr. & Frém.) S.Watson
Atriplex congolensis Sukhor.
Atriplex coquimbana Phil.
Atriplex cordifolia J.M.Black
Atriplex cordubensis Gand. & Stuck.
Atriplex cordulata Jeps.
Atriplex coriacea Forssk.
Atriplex cornigera Domin
Atriplex coronata S.Watson
Atriplex corrugata S.Watson
Atriplex costellata Phil.
Atriplex coulteri (Moq.) D.Dietr.
Atriplex crassifolia Ledeb.
Atriplex crassipes J.M.Black
Atriplex crenatifolia Chodat & Wilczek
Atriplex crispa D.Dietr.
Atriplex cristata Humb. & Bonpl. ex Willd.
Atriplex cryptocarpa Aellen
Atriplex cyclostegia Standl.
Atriplex davisii Aellen
Atriplex dimorphostegia Kar. & Kir.
Atriplex dioica Raf.
Atriplex drymarioides Standl.
Atriplex eardleyae Aellen
Atriplex eichleri Aellen
Atriplex elachophylla F.Muell.
Atriplex elegans (Moq.) D.Dietr.
Atriplex eremitis Cranfield
Atriplex erigavoensis Thulin
Atriplex erosa A.E.Brueckner & Verd.
Atriplex espostoi Speg.
Atriplex exilifolia F.Muell.
Atriplex eximia A.Soriano
Atriplex farinosa Forssk.
Atriplex fera (L.) Bunge
Atriplex fissivalvis F.Muell.
Atriplex flabelliformis Paul G.Wilson
Atriplex flabellum Bunge ex Boiss.
Atriplex flavida (S.C.Sand. & G.L.Chu) D.J.Keil & D.W.Taylor
Atriplex fominii Iljin
Atriplex frankenioides Moran
Atriplex frigida Speg.
Atriplex fruticulosa Jeps.
Atriplex gardneri (Moq.) D.Dietr.
Atriplex garrettii Rydb.
Atriplex glabriuscula Edmondston – łoboda nadmorska
Atriplex glauca L.
Atriplex glaucescens Phil.
Atriplex gmelinii C.A.Mey. ex Bong.
Atriplex graciliflora M.E.Jones
Atriplex griffithii Moq.
Atriplex × gustafssoniana Tascher.
Atriplex halimus L. – łoboda solniskowa
Atriplex hollowayi de Lange & D.A.Norton
Atriplex holocarpa F.Muell.
Atriplex hortensis L. – łoboda ogrodowa
Atriplex × hulmeana Tascher.
Atriplex humifusa Paul G.Wilson
Atriplex humilis F.Muell.
Atriplex hymenelytra (Torr.) S.Watson
Atriplex hymenotheca Moq.
Atriplex hypoleuca Nees
Atriplex hystrix Phil.
Atriplex iljinii Aellen
Atriplex imbricata (Moq.) D.Dietr.
Atriplex incrassata F.Muell.
Atriplex infrequens Paul G.Wilson
Atriplex intermedia R.H.Anderson
Atriplex intracontinentalis Sukhor.
Atriplex isatidea Moq.
Atriplex johnstonii C.B.Wolf
Atriplex jubata S.Moore
Atriplex julacea S.Watson
Atriplex klebergorum M.C.Johnst.
Atriplex kochiana Maiden
Atriplex laciniata L.
Atriplex laevis Ledeb.
Atriplex lampa (Moq.) Gillies ex D.Dietr.
Atriplex lanfrancoi (Brullo & Pavone) G.Kadereit & Sukhor.
Atriplex lapponica Pojark.
Atriplex lasiantha Boiss.
Atriplex lentiformis (Torr.) S.Watson
Atriplex leptocarpa F.Muell.
Atriplex leuca Phil.
Atriplex leucophylla (Moq.) D.Dietr.
Atriplex limbata Benth.
Atriplex lindleyi Moq.
Atriplex linearis S.Watson
Atriplex linifolia Humb. & Bonpl. ex Willd.
Atriplex lithophila A.Soriano ex Múlgura
Atriplex littoralis L. – łoboda nadbrzeżna
Atriplex lobativalvis F.Muell.
Atriplex longipes Drejer – łoboda szypułkowa
Atriplex macropterocarpa (Aellen) H.Eichler
Atriplex madariagae Phil.
Atriplex malvana Aellen & Sauvage
Atriplex matamorensis A.Nelson
Atriplex maximowicziana Makino
Atriplex mendozaensis Speg.
Atriplex micrantha Ledeb. – łoboda różnonasienna
Atriplex mollis Desf.
Atriplex moneta Bunge ex Boiss.
Atriplex monilifera S.Watson
Atriplex montevidensis Spreng.
Atriplex morrisii R.H.Anderson
Atriplex muelleri Benth.
Atriplex muricata Humb. & Bonpl. ex Willd.
Atriplex myriophylla Phil.
Atriplex nana Parr-Sm.
Atriplex × neomexicana Standl.
Atriplex nessorhina S.W.L.Jacobs
Atriplex nilotica Sukhor.
Atriplex nitrophiloides A.Soriano ex Múlgura
Atriplex nogalensis Friis & M.G.Gilbert
Atriplex × northusanum Wein
Atriplex nudicaulis Boguslaw
Atriplex nummularia Lindl.
Atriplex obconica Paul G.Wilson
Atriplex oblongifolia Waldst. & Kit. – łoboda długolistna
Atriplex obovata Moq.
Atriplex × odontoptera Rydb.
Atriplex oestophora S.F.Blake
Atriplex oreophila Phil.
Atriplex ornata Iljin
Atriplex pacifica A.Nelson
Atriplex paludosa R.Br.
Atriplex pamirica Iljin
Atriplex pamparum Griseb.
Atriplex papillata J.H.Willis
Atriplex paradoxa Nikitina
Atriplex parishii S.Watson
Atriplex parryi S.Watson
Atriplex patagonica (Moq.) D.Dietr.
Atriplex patens (Litv.) Iljin
Atriplex patula L. – łoboda rozłożysta
Atriplex pedunculata L. – obione szypułkowa
Atriplex perrieri Leandri
Atriplex peruviana Moq.
Atriplex philippica Weinm.
Atriplex philippii R.E.Fr.
Atriplex phyllostegia (Torr. ex S.Watson) S.Watson
Atriplex plebeia Carmich.
Atriplex polycarpa (Torr.) S.Watson
Atriplex portulacoides L.
Atriplex powellii S.Watson
Atriplex pratovii Sukhor.
Atriplex procumbens Less.
Atriplex prosopidum I.M.Johnst.
Atriplex prostrata Boucher ex DC. – łoboda oszczepowata
Atriplex pseudocampanulata Aellen
Atriplex pueblensis Standl.
Atriplex pumilio R.Br.
Atriplex pungens Trautv.
Atriplex pusilla (Torr. ex S.Watson) S.Watson
Atriplex quadrivalvata Diels
Atriplex quinii F.Muell.
Atriplex quixadensis Del Vitto, Múlgura & Peten.
Atriplex recurva d'Urv.
Atriplex repanda Phil.
Atriplex repens Roth
Atriplex reptans I.M.Johnst.
Atriplex retusa Gay
Atriplex rhagodioides F.Muell.
Atriplex robusta Stutz, M.R.Stutz & S.C.Sand.
Atriplex rosea L. – łoboda gwiazdkowata
Atriplex rusbyi Britton
Atriplex saccaria S.Watson
Atriplex sagittata Borkh. – łoboda błyszcząca
Atriplex sagittifolia Speg.
Atriplex schugnanica Iljin
Atriplex semibaccata R.Br.
Atriplex semilunaris Aellen
Atriplex serenana A.Nelson ex Abrams
Atriplex sibirica L.
Atriplex sorianoi Múlgura
Atriplex spegazzinii A.Soriano ex Múlgura
Atriplex sphaeromorpha Iljin
Atriplex spinibractea R.H.Anderson
Atriplex spinifera J.F.Macbr.
Atriplex spinulosa Paul G.Wilson
Atriplex spongiosa F.Muell.
Atriplex stipitata Benth.
Atriplex stocksii (Wight) Boiss.
Atriplex straminea Stutz & G.L.Chu
Atriplex sturtii S.W.L.Jacobs
Atriplex subcordata Kitag.
Atriplex suberecta I.Verd.
Atriplex sukhorukovii Basköse & Yaprak
Atriplex taltalensis I.M.Johnst.
Atriplex tampicensis Standl.
Atriplex × taschereaui Stace
Atriplex tatarica L. – łoboda szara
Atriplex tianschanica U.P.Pratov
Atriplex tichomirovii Sukhor.
Atriplex tornabenei Tineo ex Guss.
Atriplex torreyi (S.Watson) S.Watson
Atriplex truncata (Torr.) A.Gray
Atriplex tularensis Coville
Atriplex turbinata (R.H.Anderson) Aellen
Atriplex turcica Basköse & Yaprak
Atriplex turcomanica (Moq.) Boiss.
Atriplex undulata (Moq.) D.Dietr.
Atriplex valdesii Flores Olv.
Atriplex vallenarensis M.Rosas
Atriplex velutinella F.Muell.
Atriplex verrucifera M.Bieb.
Atriplex vesicaria Heward ex Benth.
Atriplex vestita (Thunb.) Aellen
Atriplex vulgatissima Speg.
Atriplex watsonii A.Nelson ex Abrams
Atriplex wolfii S.Watson
Atriplex wrightii S.Watson
Atriplex yeelirrie K.A.Sheph. & K.R.Thiele
Atriplex zahlensis Mouterde

Kontrola autorytatywna (takson):

J9U: 987007295870405171

Encyklopedia internetowa:

Britannica: plant/Atriplex
БРЭ: 2134750
SNL: Atriplex
DSDE: mælde

Identyfikatory zewnętrzne:

African Plant Database: 188428
EoL: 37674
Flora of China: 103110
Flora of North America: 103110
GBIF: 3083650
INaturalist: 58112
IPNI: 6770-1
ITIS: 20505
NCBI: 3550
Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30000935-2
Tela Botanica: 85959
Tropicos: 40022497
USDA PLANTS: ATRIP