|
Alcoholismus habitualis Alcoholismus chronicus | |
| |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 | |
|---|---|
| Zaburzenia związane z alkoholem | |
| DSM-IV |
różne |
| 303.90 |
Uzależnienie od alkoholu |
| 305.00 |
Nadużywanie alkoholu |
| 303.00 |
Zatrucie alkoholem |
| 291.81 |
Zespół odstawienia alkoholu |
| 291.9 |
Zaburzenia związane z alkoholem niewyspecyfikowane gdzie indziej |
| MeSH | |
Alkoholizm – termin wieloznaczny, w wąskim znaczeniu jest to choroba alkoholowa czyli uzależnienie od alkoholu etylowego, a w szerokim znaczeniu są to następstwa nadmiernego używania alkoholu, nie tylko zdrowotne, lecz również społeczne (jako patologia – pijaństwo) i inne.
Nadużywanie alkoholu może prowadzić do uszkodzeń wszystkich narządów, jednak najbardziej dotyka mózgu, serca, wątroby, trzustki i układu odpornościowego. Alkoholizm może prowadzić do chorób psychicznych, majaczenia alkoholowego, zespołu Korsakowa, a także arytmii serca. Picie alkoholu podczas ciąży może powodować alkoholowy zespół płodowy. Kobiety są narażone na szkodliwe skutki działania alkoholu bardziej od mężczyzn, przede wszystkim z powodu mniejszej masy ciała, słabszego metabolizmu alkoholu i większego udziału tłuszczu w masie ciała. U niektórych osób intensywne nadużywanie alkoholu prowadzi finalnie do upośledzeń umysłowych i demencji na tle alkoholowym.
Oddziaływanie środowiska i predyspozycje genetyczne są dwoma podstawowymi czynnikami ryzyka choroby alkoholowej i każdy z nich jest odpowiedzialny za około połowę ryzyka. Stres i związane z nim choroby, takie jak zaburzenia lękowe, również mają wpływ na powstawanie zaburzeń na tle alkoholowym – osoby w sytuacjach stresowych statystycznie częściej sięgają po alkohol, którego otępienny efekt pomaga im w radzeniu sobie z dysforią.
Wśród osób mających rodzica lub rodzeństwo dotknięte chorobą alkoholową, prawdopodobieństwo zapadnięcia na nią jest trzy do czterech razy większe niż w ogóle populacji. Mimo tego mniejszość takich osób zostaje alkoholikami. Wśród środowiskowych czynników ryzyka choroby alkoholowej można wyróżnić społeczne, kulturowe i behawioralne bodźce. Wysoki poziom stresu i lęku oraz niski koszt i łatwa dostępność alkoholu zwiększają ryzyko zapadnięcia na chorobę alkoholową. Niektóre osoby kontynuują picie, żeby zapobiec lub złagodzić objawy odstawieńcze. Osoba chora, która przestanie pić alkohol, może odczuwać objawy odstawieńcze o niskiej intensywności nawet przez wiele miesięcy. Z medycznego punktu widzenia, choroba alkoholowa jest chorobą zarówno psychiczną jak i fizyczną, zazwyczaj diagnozowaną przy użyciu kwestionariuszy medycznych. Dodatkowe informacje zebrane po przeanalizowaniu kwestionariuszy pomagają w potwierdzeniu diagnozy.
Prewencja alkoholizmu polega na działaniach mających na celu zmniejszenie stresu i lęku osób narażonych, regulowaniu i ograniczaniu sprzedaży alkoholu (w szczególności młodocianym), opodatkowaniu alkoholu (w celu uzyskania bariery cenowej) oraz działaniach edukacyjnych i leczniczych.
Istnieje parę form leczenia alkoholizmu. Z powodu problemów medycznych, które mogą wystąpić podczas odstawiania alkoholu, powinno ono przebiegać w kontrolowany sposób. Jedna z popularnych metod stosowanych w celu łagodzenia nieprzyjemnych skutków zespołu abstynencyjnego polega na przyjmowaniu przez uzależnionego leków benzodiazepinowych, takich jak Diazepam. Leki te mogą być przyjmowane zarówno podczas przebywania w ośrodku terapii uzależnień, jak i indywidualnie. Leki Akamprozat, Disulfiram lub Naltrekson również mogą być wykorzystywane w celu przeciwdziałania dalszemu piciu. Choroby psychiczne lub inne uzależnienia mogą komplikować leczenie alkoholizmu. Różne formy psychoterapii takie jak indywidualna, grupowa, czy grupy wsparcia są stosowane, by powstrzymać osobę uzależnioną od powrotu do alkoholizmu. Anonimowi Alkoholicy to jedna z takich grup wsparcia.
Wg szacunków Światowej Organizacji Zdrowia, w 2016 roku było na świecie ok. 380 milionów alkoholików, co stanowi 5,1% populacji powyżej 15 roku życia. Wg szacunków PARPA, w 2020 8% konsumentów alkoholu w Polsce piło go codziennie lub prawie codziennie. Alkoholizm jest najbardziej powszechny wśród mężczyzn i młodych osób. Na świecie, alkoholizm jest najmniej rozpowszechniony w Afryce (1,1% dorosłej populacji), a najbardziej w Europie Wschodniej (11%). 139 000 osób umarło z powodu alkoholizmu w 2013, co stanowi 24% wzrost w porównaniu do 112 000 zgonów w 1990. Uważa się, że nadużywanie alkoholu jest bezpośrednią przyczyną 5,9% wszystkich zgonów. Alkoholizm skraca oczekiwaną długość życia o około 10 lat. W języku polskim istnieje wiele obelżywych lub nieformalnych określeń na osobę nadużywającą alkoholu, np. pijak, moczymorda, żul. W 1979 Światowa Organizacja Zdrowia zarekomendowała używanie określenia Zespół zależności alkoholowej zamiast określenia Alkoholizm.
Charakterystyka
Spożywanie zazwyczaj w dużych dawkach alkoholu przez alkoholika jest spowodowane przymusem o charakterze psychicznym i somatycznym, nie podlega jego woli, jednak możliwe jest jego powstrzymanie i utrzymanie abstynencji. Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca wyjaśniony, ale ma bezpośredni związek z ciągłym lub cyklicznym nadużywaniem alkoholu. Rodzaj napoju alkoholowego nie ma znaczenia – człowiek nie uzależnia się od konkretnego piwa, wina, wódki, whisky czy koniaku, ale od zawartego w tych napojach alkoholu.
Epidemiologia w Polsce
W 2016 roku liczbę osób w wieku >15 lat uzależnionych od alkoholu w Polsce szacowano na ok. 2,2%.
Objawy uzależnienia
Aby móc mówić o uzależnieniu od alkoholu, muszą wystąpić minimum trzy z następujących objawów:
- silna, natrętna potrzeba spożywania alkoholu (głód alkoholowy),
- upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu (trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem picia do wcześniej założonego poziomu),
- picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania,
- objawy abstynencyjne (drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, padaczka, zaburzenia snu, nastrój drażliwy lub obniżony, lęk),
- zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych dawek alkoholu dla wywołania oczekiwanego efektu),
- zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do 1–2 wzorców,
- postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i zainteresowań,
- picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia pijącego.
Powikłania spowodowane nadużywaniem alkoholu
- marskość wątroby
- zapalenie żołądka
- niedożywienie i wyniszczenie
- polineuropatia i miopatia
- zaburzenia psychiczne: majaczenie, halucynoza, zespół Korsakowa, encefalopatia Wernickego
- śmierć (śmiertelna dawka alkoholu u dorosłych to 5–8 g na 1 kg masy ciała, u dzieci 3 g/kg masy ciała).
Współwystępowanie z innymi problemami i skutki
Poniżej znajdują się problemy, z jakimi spotykają się alkoholicy. Obok podany jest procent alkoholików, których dotyczy dany problem (na podstawie badania Programu Aktywizacji Placówek Odwykowych):
- Zaburzenia życia rodzinnego – 94%
- Problemy w kontaktach z ludźmi – 84%
- Problemy finansowe – 82%
- Przemoc wobec bliskich – 57%
- Problemy z prawem (karalność) – 51%
Alkoholizm zwiększa przestępczość, sprzyja szerzeniu się chorób wenerycznych i ujemnie wpływa na potomstwo. Nadużywanie alkoholu jest powodem powstawania problemów w rodzinach oraz ich rozpadu.
Pojęcie alkoholizmu
Pojęcie alcoholismus chronicum wprowadził Magnus Huss w roku 1849.
W 1960 r. Elvin Morton Jellinek opublikował pracę pt. Koncepcja alkoholizmu jako choroby. E.M. Jellinek pierwszy przedstawił, w jaki sposób dochodzi do powstawania i pogłębiania się uzależnienia od alkoholu, podzielił proces powstawania choroby na fazy. Autor wyróżnia następujące stadia choroby alkoholowej:
- faza wstępna prealkoholowa, trwająca od kilku miesięcy do kilku lat, zaczyna się od konwencjonalnego stylu picia. Człowiek odkrywa, że picie alkoholu nie tylko daje przyjemne doznania, ale także łagodzi przykre stany emocjonalne. Wzrasta tolerancja na alkohol,
- faza ostrzegawcza zaczyna się w momencie pojawienia się luk pamięciowych – palimpsestów,
- faza krytyczna rozpoczyna się od utraty kontroli nad piciem,
- faza przewlekła zaczyna się wraz z wystąpieniem wielodniowych ciągów.
Autor podkreślał, iż zatrzymanie choroby jest możliwe na każdym etapie i w każdej fazie. Od czasu dzieła Jellinka pojawiły się inne typologie alkoholizmu.
W 1983 George Villant opublikował książkę pod tytułem Naturalna historia alkoholizmu, w której zaprezentował rezultaty kilku badań potwierdzających i pogłębiających pojęcie alkoholizmu jako choroby. Podsumowując swoje badania, autor stwierdził, że alkoholizm ma charakter postępujący, jego objawy występują jednak w innej kolejności niż przedstawił to Jellinek. Villant podał dwie możliwości zakończenia rozwoju choroby alkoholowej: osoby nią dotknięte podejmują abstynencję albo czeka je śmierć. Jak wynika z danych, nieliczna grupa zdołała powrócić do picia niepatologicznego, czy też powstrzymać proces uzależnienia. Jednak w trakcie kontynuowania badań zaobserwowano, iż grupa ta systematycznie malała.
Bardzo użyteczna jest klasyfikacja alkoholizmu opracowana przez Komitet Ekspertów dla Spraw Alkoholizmu Światowej Organizacji Zdrowia. Klasyfikacja ta znajduje się w VIII Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn zgonów obowiązującej w Polsce od 1 I 1970 r. Przedstawia się ona następująco:
- Epizodyczne picie nadmierne. Picie nadmierne nieregularne, okresy nadmiernego picia stosunkowo krótkie, oddzielone dłuższymi przerwami. Grupa pijących tego typu obejmuje pewną liczbę osób z nieprawidłowymi cechami osobowości, które przejawiają się w stanach upicia.
- Nawykowe picie nadmierne. Ciągłe picie nadmierne. Pijący nadmiernie, systematycznie i regularnie. W fazie tej nie występuje jeszcze „utrata kontroli”.
- Nałóg alkoholowy. Toksykomania alkoholowa. Stan psychicznego i somatycznego uzależnienia od alkoholu, w którym występuje z początku zwiększenie się tolerancji alkoholu oraz pojawiają się psychiczne i fizyczne objawy odstawienia (alkoholowy zespół abstynencyjny). Dla fazy tej szczególnie charakterystyczna jest utrata kontroli picia, tj. niemożność powstrzymania się od kontynuowania picia, a w fazie nałogu dalej posuniętego – zmniejszenie się tolerancji alkoholu. W fazie najdalej zaawansowanego alkoholizmu najczęściej występują różnego rodzaju powikłania psychiczne o charakterze psychotycznym i najwyraźniej zaznaczają się fizyczne, psychiczne i socjalne skutki przewlekłej intoksykacji alkoholowej. Do tego punktu należy zaliczyć większość przypadków określanych jako alkoholizm przewlekły.
- Alkoholizm inny i nieokreślony. Do tej grupy zalicza się alkoholizm, którego z różnych powodów (np. brak wiarygodnych danych) nie można zaklasyfikować do jednej z wyżej wymienionych grup alkoholizmu. Można tu zaliczyć także niektóre przypadki picia „na tle patologicznym”, tj. towarzyszącego innym zaburzeniom psychicznym, gdy alkoholizm taki nie wysuwa się na pierwszy plan, a jego formy nie można zaklasyfikować do jednej z poprzednich trzech grup.
Prawo
Uznając życie obywateli w trzeźwości za niezbędny warunek moralnego i materialnego dobra Narodu, Sejm PRL przyjął dnia 28 października 1982 ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2023 r. poz. 165), która zezwala sądowi zobowiązać chorego do leczenia w zakładzie odwykowym lub poradni.
Leczenie
Terapia psychologiczna
- Osoba uzależniona może skorzystać z pomocy:
- Profesjonalnych Ośrodków Terapii Uzależnień i Współuzależnienia,
- Samopomocowych grup Wspólnoty Anonimowych Alkoholików,
- Klubu Abstynenta.
Terapie grupowe i/lub indywidualne – polegają głównie na zdobywaniu i pogłębianiu wiedzy z zakresu alkoholizmu, co umożliwia choremu przyznanie się (przed samym sobą) oraz akceptację siebie jako alkoholika. Zajęcia terapeutyczne pomagają w przebudowie stylu życia na abstynencki, który umożliwia długotrwałą abstynencję, uczą rozpoznawania i radzenia sobie z głodem alkoholowym, a także zapobiegania występowaniu nawrotów choroby.
-
Wspólnota Anonimowych Alkoholików:
- Nie oferuje leczenia, ani profesjonalnej lekarskiej pomocy. Proponuje program 12 kroków oraz dzielenie się siłą, nadzieją i swoimi doświadczeniami w drodze do trzeźwości na mitingach AA. W AA nie jest wymagana abstynencja – jedynym warunkiem przynależności do wspólnoty jest pragnienie zaprzestania picia.
- Kluby Abstynenta:
- Są miejscem spotkań osób niepijących (także osób nieuzależnionych). Abstynenci stawiają sobie za cel propagowanie poprzez swoją postawę – trzeźwego modelu życia.
- Publiczne i niepubliczne Ośrodki Terapii Uzależnień:
- Oferują profesjonalną psychoterapię uzależnienia, prowadzoną przez specjalistów certyfikowanych przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Pracują w trybie ambulatoryjnym (poradnie) i stacjonarnym (tzw. całodobowe lub zamknięte).
Proces zdrowienia z choroby alkoholowej jest bardzo trudny i skomplikowany, uzależniony przede wszystkim od chęci i dobrej woli zainteresowanego. Około 70% pacjentów po terapiach nie osiąga trwałych efektów.
Z badań przeprowadzonych przez Millera i Hestera wynika, że 1/3 pacjentów osiąga, po odbyciu leczenia, trwałą abstynencję, a 1/3 poprawę funkcjonowania bez utrzymywania całkowitej abstynencji. Zdaniem innych badaczy 2/3 osób leczonych z powodu alkoholizmu uzyskuje poprawę, aczkolwiek wymiar sukcesu zależy od przyjętego kryterium. Jeszcze inne badania wykazały, że 70% wszystkich leczących się, bardzo wyraźnie ograniczyło liczbę dni picia alkoholu oraz osiągnęło ogólną poprawę stanu zdrowia.
Leczenie farmakologiczne
Lekami stosowanymi w przypadku uzależnienia od alkoholu są:
- disulfiram – inhibitor dehydrogenazy aldehydowej. Wywołuje kumulację aldehydu octowego w organizmie po spożyciu alkoholu i związane z tym objawy, takie jak niedociśnienie, nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy i tachykardia. Zmniejsza spożycie alkoholu, ale nie pomaga w abstynencji. Nie zostały przeprowadzone badania z randomizacją dotyczące jego skuteczności, choć pewna metaanaliza wykazała jego wysoką skuteczność i bezpieczeństwo stosowania.
- akamprozat – bloker receptorów kwasu glutaminowego, podobny w działaniu do homotauryny (analogu GABA) i kwasu homocysteinowego. Zmniejsza częstość picia i wspomaga abstynencję. Ponadto wykazuje właściwości neuroochronne (zmniejsza neurotoksyczność wywołaną przez anoksję w udarze mózgu).
- naltrekson – antagonista receptorów opioidowych. Zmniejsza głód alkoholowy. Podczas jego stosowania należy monitorować funkcje wątroby pacjenta ze względu na ryzyko jej uszkodzenia.
- nalmefen
- baklofen – agonista receptora GABAB. W ślad za studium przypadku skutków eksperymentu na sobie samym przeprowadzonego przez Oliviera Ameisena, trwają badania nad stosowaniem baklofenu w leczeniu alkoholizmu. 17 kwietnia 2018 komisja francuskiej państwowej agencji ANSM wydała opinię o niekorzystnej relacji ryzyka do korzyści terapeutycznej przy stosowaniu baklofenu w leczeniu alkoholizmu.
W 2012 przeprowadzono metaanalizę kilku eksperymentów polegających na podaniu osobom chorym na chorobę alkoholową jednorazowej dawki LSD w kontekście trwającej jednocześnie innej terapii. Wyniki wskazują na istotną statystycznie skuteczność tego działania, powodującego w rezultacie zmniejszenie stopnia nadużywania alkoholu. Efekt ten utrzymuje się przez 3 do 6 miesięcy.
Syndrom odstawienia
Próbom leczenia nałogu może towarzyszyć tzw. syndrom odstawienia (nazywany również alkoholowym zespołem abstynencyjnym). Prowadzi on do somatycznych i psychicznych zaburzeń wynikających z zaprzestaniem dostarczania alkoholu do organizmu.
Najpopularniejsze objawy to:
- bóle i zawroty głowy,
- powracające stany niepokoju,
- mdłości i wymioty,
- napady padaczki,
- majaczenie alkoholowe (nazywane również delirium).
Symptomy mogą występować nawet po jednorazowym spożyciu alkoholu. Wynikają one z przyzwyczajenia mózgu do obecności toksyn stymulujących. Objawy mogą się nasilać po przerwaniu regularnego spożywania alkoholu (ciąg alkoholowy). Mogą występować wówczas drżenia i majaki. Wśród osób uzależnionych, delirium i padaczka występują średnio u 2% osób i mogą występować przy każdej próbie porzucenia nałogu.
Profilaktyka za pomocą testu przesiewowego
Najpowszechniej używanym na świecie narzędziem stosowanym w badaniach przesiewowych w zakresie alkoholu jest Alcohol Use Disorders Identification Test. Obecnie jest dostępny w około 40 językach. AUDIT zapewnia ramy dla interwencji, stanowiące pomoc osobom spożywającym niezdrowe alkohole, sprzyja ograniczaniu lub zaprzestaniu spożywania alkoholu, a tym samym unikania szkodliwych konsekwencji z nim związanych. Pomaga również w identyfikacji uzależnienia od alkoholu i określonych skutków szkodliwego picia.
Zobacz też
Bibliografia
- IX Raport Specjalny dla Kongresu USA, Warszawa, wyd. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 2002, ISBN 83-88075-22-5.
- Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki. Światowa Organizacja Zdrowia, Warszawa, wyd. Instytut Psychiatrii i Neurologii, 1977, ISBN 83-85705-32-5.
- Bohdan T. Woronowicz Na zdrowie. Jak poradzić sobie z uzależnieniem od alkoholu, Media Rodzina i Parpamedia, 2008, ISBN 978-83-7278-239-7.
- „Podstawy psychiatrii, podręcznik dla studentów” red. Marek Jarosz i Stanisław Cwynar (Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1978, wydanie II).
- „Alkoholizm jako choroba” Bohdan T. Woronowicz, Warszawa, wyd. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 1995, ISBN 83-86103-15-9.
- Alkoholizm. Grzech czy choroba? Wiktor Osiatyński, Wydawnictwo Iskry 2009, ISBN 83-207-1785-X.
- Alkoholizm. I grzech, i choroba, i... Wiktor Osiatyński, Wydawnictwo Iskry 2009, ISBN 978-83-244-0041-6.
- Wiktor Osiatyński, Rehab, Warszawa: Iskry, 2003, ISBN 83-207-1738-8, OCLC 830536463.
- Małgorzata Dragan, Doświadczenia traumatyczne a uzależnienie od alkoholu, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008, ISBN 978-83-235-0552-5, OCLC 316456681.
