Fizostygmina

Fizostygmina

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) (3aS,8aR)-1,2,3,3a,8,8a-heksahydro-1,3a,8-trimetylopirolo[2,3-b]-indol-5-ilometylokarbamid Inne nazwy i oznaczenia farm. physostigmini salicylas, eserini salicylas, physostigmini sulfas, eserini sulfas
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C15H21N3O2
Masa molowa	275,35 g/mol
Wygląd	kryształy w kształcie słupków
Identyfikacja
Numer CAS	57-47-6 57-64-7 (salicylan) 64-47-1 (siarczan)
PubChem	5983
DrugBank	DB00981
SMILES CC12CCN(C1N(C3=C2C=C(C=C3)OC(=O)NC)C)C
InChI InChI=1S/C15H21N3O2/c1-15-7-8-17(3)13(15)18(4)12-6-5-10(9-11(12)15)20-14(19)16-2/h5-6,9,13H,7-8H2,1-4H3,(H,16,19)/t13-,15+/m1/s1 InChIKey PIJVFDBKTWXHHD-HIFRSBDPSA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie słabo rozpuszczalna 1 g/75 ml ≈ 13,3 g/l (20 °C, salicylan) 1 g/16 ml = 62,5 g/l (80 °C, salicylan) 1 g/4 ml = 250 g/l (siarczan) w innych rozpuszczalnikach w postaci czystej: rozpuszczalna w etanolu, benzenie, eterze dietylowym, chloroformie, metanolu i olejach; salicylan: 1 g/16 ml w etanolu, 1 g/5 ml we wrzącym etanolu, 1 g/6 ml w chloroformie i 1 g/250 ml w eterze; siarczan: bardzo dobrze acetonie, 1 g/0,4 ml w etanolu i 1 g/1200 ml w eterze; siarczyn: bardzo dobrze w wodzie i etanolu Temperatura topnienia 105,5 °C 86–87 °C (odmiana niestabilna) 185–187 °C (salicylan) 140–141 °C (siarczan) 100 °C (siarczan, po wysuszeniu) logP 1,33 Kwasowość (pKa) pKa1 = 6,12 pKa2 = 12,24
Budowa Układ krystalograficzny układ rombowy
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2016-08-12] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI Niebezpieczeństwo Zwroty H H300, H330 Zwroty P P260, P284, P301+P310+P330, P304+P340+P310, P403+P233 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI Silnie toksyczny (T+) Zwroty R R26/28 Zwroty S S1/2, S25, S45 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła 0 4 0   Numer RTECS TJ2100000 Dawka śmiertelna LD50 4,5 mg/kg (mysz, doustnie)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	S01EB05, V03AB19
Stosowanie w ciąży	kategoria C
Farmakokinetyka Działanie kurczące źrenice Okres półtrwania 15–40 min Metabolizm osoczowy Wydalanie minimalnie z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania dożylnie, domięśniowo, podskórnie

Fizostygmina, eseryna – organiczny związek chemiczny, alkaloid indolowy będący inhibitorem acetylocholinoesterazy. Pozyskiwana jest z Physostigma venenosum.

Właściwości

Po krystalizacji z eteru dietylowego lub benzenu przyjmuje postać słupków o układzie rombowym albo zgrupowań kryształów w kształcie listków. Topi się w 105–106 °C, ale ma też mniej stabilną odmianę o temperaturze topnienia 86–87 °C. Jest słabo rozpuszczalna w wodzie, lepiej w etanolu, benzenie, eterze dietylowym, chloroformie, metanolu i olejach.

Występuje również w postaci szeregu soli. Salicylan fizostygminy tworzy kryształy w kształcie igieł o temperaturze topnienia 185–187 °C. Dobrze rozpuszcza się w chloroformie i gorącym etanolu, nieco słabiej w gorącej wodzie, a słabo – w wodzie i eterze dietylowym. W postaci siarczanu występuje jako higroskopijne łuski o temperaturze topnienia wynoszącej 140 °C (po wysuszeniu 100 °C) i o dobrej rozpuszczalności w wodzie i etanolu oraz bardzo słabej w eterze dietylowym. Fizostygmina występuje również w postaci siarczynu tworząc biały proszek, bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie i etanolu.

Działanie

Jako inhibitor acetylocholinoesterazy powoduje pośrednie zwiększenie pobudzenia zakończeń parasympatycznych przez wzrost stężenia acetylocholiny w przestrzeniach presynaptycznych; poraża zwoje autonomiczne układu nerwowego. Obraz farmakologiczny działania podobny do pilokarpiny – jednak fizostygmina odznacza się większą toksycznością i mniejszym indeksem terapeutycznym. Powoduje spadek ciśnienia śródgałkowego, nasila perystaltykę jelit i wywołuje skurcz mięśni gładkich niektórych narządów (od pęcherza po oskrzela).

Zastosowanie

Fizostygmina stosowana jest obecnie w lecznictwie rzadko jako odtrutka na atropinę (i odwrotnie – atropina stanowi odtrutkę na fizostygminę) oraz w okulistyce, jako lek (z wyboru) zwężający źrenice w jaskrze (krople i maści do oczu w zakresie stężeń 0,1–0,5%).

Bibliografia

• Tadeusz Lesław Chruściel, Kornel Gibiński: Leksykon leków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1991.
• A. Chwalibogowska-Podlewska, J.K. Podlewski: Leki współczesnej terapii. Wyd. 12. 1996.
• Piotr Kubikowski: Poradnik terapeutyczny. Wyd. 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1969.
• Piotr Kubikowski: Poradnik terapeutyczny. Wyd. 3. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1975.