Haloperydol

Haloperydol

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 4-[4-(4-chlorofenylo)-4-hydroksy-1-piperidylo]-1-(4-fluorofenylo)-butan-1-on Inne nazwy i oznaczenia farm. Haloperidolum, Haloperidoli decanoas
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C21H23ClFNO2
Masa molowa	375,86 g/mol
Wygląd	biały lub prawie biały proszek
Identyfikacja
Numer CAS	52-86-8 74050-97-8 (dekanonian)
PubChem	3559
DrugBank	DB00502
SMILES C1CN(CCC1(C2=CC=C(C=C2)Cl)O)CCCC(=O)C3=CC=C(C=C3)F
InChI InChI=1S/C21H23ClFNO2/c22-18-7-5-17(6-8-18)21(26)11-14-24(15-12-21)13-1-2-20(25)16-3-9-19(23)10-4-16/h3-10,26H,1-2,11-15H2 InChIKey LNEPOXFFQSENCJ-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 1,3 g/cm³ (20 °C); ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 14 mg/l w innych rozpuszczalnikach etanol: trudno metanol: trudno chlorek metylenu: trudno DMSO: rozpuszczalny Temperatura topnienia 150–153 °C Temperatura wrzenia 529 °C logP 4,3 Kwasowość (pKa) 8,66
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Niebezpieczeństwo Zwroty H H301, H315, H317, H319, H335, H361 Zwroty P P261, P280, P301+P310, P305+P351+P338 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki Toksyczny (T) Zwroty R R60, R61, R25, R36/37/38, R43 Zwroty S S53, S26, S36/37/39, S45 Temperatura zapłonu 274 °C Numer RTECS EU1575000 Dawka śmiertelna LD50 8 mg/kg (królik, dożylnie)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	N05 AD01
Stosowanie w ciąży	kategoria C
Farmakokinetyka Działanie przeciwpsychotyczne, przeciwwymiotne, uspokajające Procent wchłaniania 60% (doustnie) Wiązanie z białkami osocza i tkanek 92% Metabolizm wątrobowy Wydalanie z moczem i kałem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, domięśniowo, dożylnie

Haloperydol, haloperidol – organiczny związek chemiczny zawierający w swej cząsteczce reszty p-fluoro- i p-chlorofenylowe oraz szkielet piperydyny. Jest to pierwsza użyta klinicznie pochodna butyrofenonu. Stosowany jako lek przeciwpsychotyczny. Został otrzymany w 1958 roku przez Paula Janssena z belgijskiej firmy Janssen Pharmaceutica i wkrótce, po badaniach na zwierzętach, wprowadzony do badań klinicznych.

Wykazuje silne działanie przeciwpsychotyczne przy znikomym działaniu antycholinergicznym, prawdopodobnie przez silne powinowactwo do receptora D₂. Ma również silne działanie sedatywne, umiarkowane działanie przeciwautystyczne, nie wywiera wpływu aktywizującego ani przeciwdepresyjnego. Znikome działanie antycholinergiczne z jednej strony chroni przed zaburzeniami w typie majaczenia, jednak odpowiada też za wpływ depresjotwórczy haloperydolu. Jest to jeden z najsilniejszych leków neuroleptycznych (50 razy silniejszy od chloropromazyny); silniej od niego działają związki podstawione grupami trifluorometylowymi (na przykład trifluperydol) lub bromem zamiast chlorem (bromoperydol). W schizofrenii działa silnie na objawy wytwórcze. U osób pobudzonych zmniejsza napęd psychoruchowy, niepokój. Ma także działanie przeciwwymiotne oraz hamuje skutecznie nudności i czkawkę.

Wskazania

• psychozy schizofreniczne (ostre i przewlekłe) z objawami wytwórczymi, niepokojem i agresją (obecnie, w przewlekłym stosowaniu jest wypierany przez leki nowszych generacji)
• stany maniakalne
• majaczenia
• psychozy egzogenne (np. majaczenie alkoholowe)
• pobudzenie psychoruchowe (tzw. farmakologiczny kaftan bezpieczeństwa)
• organiczne zaburzenia osobowości wieku podeszłego (obecnie w ograniczonym zakresie)
• wymioty oporne na leczenie typowe
• pląsawica Huntingtona
• pląsawica Sydenhama
• zespół Tourette’a
• kurczowy kręcz karku
• tiki

Interakcje lekowe

Haloperydol potęguje działanie uspokajające alkoholu, barbituranów, środków przeciwlękowych i narkotycznych środków przeciwbólowych. Nasila hipotensyjne działanie azotanów. Beta-adrenolityki mogą hamować metabolizm haloperydolu. Leki benzodiazepinowe nasilają działanie leku. Haloperydol może nasilać działanie neurotoksyczne węglanu litu. Podczas terapii skojarzonej z parenteralnie podawanym magnezem może wystąpić depresja oddechowa i spadek ciśnienia.

Działania niepożądane

Działania niepożądane przemijające

Silnie zaznaczony zespół parkinsonowski, akatyzja, depresja polekowa, dystonie mięśniowe, bezsenność, niepokój, senność, nadmierne uspokojenie, ból lub zawroty głowy, obniżenie ciśnienia krwi, omdlenie, tachykardia, zaburzenia rytmu serca, zaparcia, zaburzenia widzenia, uszkodzenie wątroby, mlekotok, hipoglikemia lub hiperglikemia.

Działania niepożądane trwałe

Haloperydol metabolizowany jest oksydatywnie, między innymi za pośrednictwem cytochromu P450, do neurotoksycznych pochodnych pirydyniowych: jonu 4-(4-chlorofenylo)-1-[4-(4-fluorofenylo)-4-oksobutylo]pirydyniowego (HPP⁺) i jego formy zredukowanej, jonu 4-(4-chlorofenylo)-1-[4-(4-fluorofenylo)-4-hydroksybutylo]pirydyniowego (RHPP⁺). Związki te są analogami strukturalnymi kationu 1-metylo-4-fenylopirydyniowego, MPP⁺, będącego metabolitem znanego czynnika wywołującego parkinsonizm, 1-metylo-4-fenylo1,2,3,4-tetrahydropirydyny, MPTP. Mogą one nieodwracalnie uszkodzić neurony dopaminergiczne, powodując trwały jatrogenny parkinsonizm. Po wielu latach ciągłego przyjmowania haloperydolu może wystąpić zespół późnych dyskinez poneuroleptycznych, a odstawienie leku może ten stan jeszcze pogorszyć.

Uwagi i środki ostrożności

Nie wolno stosować haloperydolu w okresie ciąży i karmienia piersią (kategoria C). Pacjenci zażywający lek nie powinni prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn. Podczas leczenia nie wolno spożywać napojów alkoholowych. W długotrwałym leczeniu jest wskazana kontrola morfologii krwi, badań czynności wątroby oraz poziomu glukozy we krwi.

Dawkowanie

Dawkę leku dobiera się dla każdego pacjenta. U osób dorosłych zwykle na początku leczenia stosuje się dawki 0,5–3 mg 2–3 razy na dobę. Większe dawki stosuje się obecnie rzadko i to raczej w celu opanowania pobudzenia (stanów maniakalnych czy majaczenia). Zgodnie z rejestracjami dawkowanie nie powinno przekraczać 30 mg/dobę doustnie lub 18 mg/dobę pozajelitowo.

Modyfikacje

Kaprynian haloperydolu. Reszta kwasu kaprynowego wyróżniona kolorem czerwonym

Ester kaprynowy haloperydolu (kaprynian lub dekanian haloperydolu) ma znacznie przedłużony czas działania: dawkę 25–250 mg podaje się domięśniowo co 2–4 tygodnie.

Preparaty handlowe

Preparaty handlowe dostępne w Polsce w 2022 r. (roztwór do wstrzykiwań, tabletki lub krople): Decaldol i Haloperidol. Wszystkie preparaty dostępne są w Polsce na receptę.

Bibliografia

• Stephen M. Stahl: Podstawy psychofarmakologii. Leki przyciwpsychotyczne i normotymiczne. Gdańsk: Via Medica, 2007. ISBN 978-83-60945-42-1.