Choroba Canavan

Choroba Canavan (zwyrodnienie gąbczaste układu nerwowego, leukodystrofia gąbczasta, choroba Canavan-van Bogaerta-Bertranda) – uwarunkowana genetycznie, dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, zwyrodnieniowa choroba układu nerwowego z początkiem w okresie prenatalnym. Istotą choroby jest zwyrodnienie istoty białej i szarej mózgu w następstwie niedoboru N-acetyloaspartazy, spowodowanego mutacją w kodującym ten enzym genie ASPA w locus 17pter-p13. Zwyrodnienie gąbczaste wyodrębniono jako osobną jednostkę chorobową w 1949 roku, a pierwszy opis choroby pozostawiła Myrtelle Canavan w 1931.

Epidemiologia

Choroba występuje w różnych populacjach na świecie, częściej jednak u chłopców i z predylekcją do populacji Żydów aszkenazyjskich, mieszkających w USA i pochodzących z Litwy.

Podłoże molekularne

• Gen dla N-acetyloaspartazy został zmapowany w 1993 na chromosomie 17pter-p13. Składa się on z 29 tysięcy par zasad, kodujących 6 eksonów przedzielonych 5 intronami. Samo białko enzymu składa się z 313 aminokwasów.
• Najczęstsza mutacją jest tranzycja A>C, skutkująca zamianą kwasu glutaminowego przez alaninę w pozycji 285 białka enzymu. Ponieważ zmiana dotyczy centrum aktywnego dochodzi do całkowitego zablokowania aktywności enzymu.
• W populacji europejskiej dominuje mutacja prowadząca do zamiany alaniny na glutaminę w pozycji 305 białka enzymu.
• Badanie nosicielstwa opiera się na analizie DNA, przy rozpoznawaniu choroby oznaczać można również stężenie NAA w płynie owodniowym.

Objawy kliniczne

Wyróżnia się postacie: wrodzone, dziecięce, młodzieńcze i późne.

• postać wrodzona i dziecięca – wielkogłowie, zespół wiotkiego dziecka, opóźnienie rozwoju motorycznego i umysłowego, napady padaczkowe. W dalszym etapie dochodzi do niedowładu spastycznego i zespołu opuszkowego, co prowadzi do śmierci w ciągu kilku lat.
• postać młodzieńcza i dorosłych – otępienie, objawy móżdżkowe, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki. Obraz choroby jest mniej charakterystyczny.

Patomorfologia

• Makroskopowo: odpowiednio do klinicznie widocznego wielkogłowia mózg jest duży i ciężki (czasem nawet o 80% normy), jednak wraz z czasem trwania choroby ulega on zmniejszeniu.
  • Zatarcie granicy między istotą szarą i białą,
  • istota biała sprawia wrażenie gąbczastej, zapadającej się, o konsystencji galarety,
• Mikroskopowo:
  • zwyrodnienie wodniczkowe istoty szarej i białej z dużą ilością okrągłych lub owalnych jamek, a w istocie białej wodniczki ułożone są charakterystycznie wzdłuż długiej osi włókien,
  • pojedyncze wodniczki w wokół neuronów i komórek glejowych,
  • proces jest najwyraźniejszy na pograniczu korowo-podkorowym z rozprzestrzenianiem się do powierzchni kory i w głąb istoty białej,
  • stan gąbczasty w gałce bladej, wzgórzu i istocie czarnej
  • móżdżek – największe zmiany w komórkach Purkinjego i w jądrze zębatym,
  • demielinizacja w obrębie zmian gąbczastych i poza nimi, aksony zazwyczaj zachowane, brak produktów rozpadu mieliny,
  • w korze mózgu rozplem astrogleju

Bibliografia

• Choroby metaboliczne układu nerwowego. W: Mirosław Mossakowski: Podstawy neuropatologii. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1981.

Linki zewnętrzne

• CANAVAN DISEASE w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (ang.)
• National Institute of Neurological Disorders and Stroke. ninds.nih.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-01-24)]. (ang.)
• Canavan’s disease w bazie Who Named It (ang.)